Keramiek en pottenbakken zijn termen die vaak door elkaar worden gebruikt, en niet zonder reden. Beide hebben te maken met het werken met klei en het creëren van voorwerpen die door het stoken in de oven harde, duurzame objecten worden. Maar wanneer gebruik je nu welk woord, en wat is het verschil tussen de twee?
Wat is keramiek?
Keramiek is een brede term die verwijst naar objecten gemaakt van klei of andere anorganische materialen die door verhitting zijn uitgehard. Het woord ‘keramiek’ komt van het Griekse woord keramos, wat ‘aardewerk’ of ‘pottenbakkersklei’ betekent. Maar in de praktijk is keramiek een parapluterm die een breed scala aan objecten en technieken omvat.
Voorbeelden van keramiek zijn:
- Aardewerk: Dit zijn objecten die op een relatief lage temperatuur worden gebakken (rond 1.000 °C). Denk aan bloempotten of traditioneel servies dat je meebrengt van buitenlandse reizen, zoals een tajine.
- Steengoed: Dit wordt op hogere temperaturen (1.200–1.300 °C) gebakken, waardoor het harder en minder poreus is. Meestal is ons serviesgoed gemaakt van steengoedklei. In heel wat keramiekateliers, zeker in Vlaanderen, wordt overwegend met steengoed gewerkt.
- Porselein: Dit is een verfijnde vorm van keramiek, gemaakt van speciale kleisoorten zoals kaolien, en gebakken op zeer hoge temperaturen (1.300–1.400 °C). Lees hier meer over porselein.
Keramiek is niet beperkt tot functionele objecten zoals servies of tegels. Het omvat ook decoratieve kunstwerken, beeldhouwwerken en zelfs technisch keramiek dat wordt gebruikt in de industrie (zoals hittebestendige materialen).
Wat is pottenbakken?
Pottenbakken is een specifieke techniek binnen het bredere domein van keramiek. We verstaan hieronder het maken van gebruiksvoorwerpen zoals potten, kommen, vazen en schalen. Traditioneel wordt pottenbakken geassocieerd met het gebruik van een pottenbakkersschijf, hoewel er ook andere methoden bestaan zoals handopbouw. Onder handopbouw begrijpen we werken met rolletjes klei – ook wel de colombine-techniek genoemd, of coiling, werken met kleiplaten die aan elkaar worden gemonteerd, of het in vorm knijpen van de klei, ook wel pinching genoemd.
De essentie van pottenbakken ligt in het creëren van functionele en vaak symmetrische objecten. De ambachtelijke aard van pottenbakken heeft een lange geschiedenis, die teruggaat tot duizenden jaren geleden. Veel oude beschavingen, zoals de Grieken, Romeinen en Egyptenaren, gebruikten pottenbakkerskunst om alledaagse gebruiksvoorwerpen te maken.
De overeenkomsten tussen keramiek en pottenbakken
Er zijn uiteraard duidelijke raakvlakken tussen wat je keramiek noemt, en wat je omschrijft als pottenbakken:
- Materiaalgebruik: Beide disciplines werken met klei als basismateriaal. Of het nu gaat om pottenbakken of het maken van beeldhouwwerken, het proces start met klei.
- Stoken: Zowel keramiek als pottenbakken vereisen een bakproces in een keramiekoven om de klei te verharden en duurzaam te maken. Pas als de klei tot voldoende hoge temperatuur is verhit, kunnen we van een eindresultaat spreken.
- Creativiteit en techniek: Beide ambachten combineren artistieke expressie met technische vaardigheid. Of je nu een pot draait op de schijf of een complex keramisch beeld maakt, het vereist technische kennis, en begrip van je basismateriaal.
De verschillen tussen keramiek en pottenbakken
Hoewel pottenbakken onderdeel is van keramiek, zijn er enkele duidelijke verschillen tussen beide termen:
- Reikwijdte: Keramiek is een overkoepelende term die veel breder is dan pottenbakken. Naast functionele objecten zoals servies en vazen, omvat keramiek ook kunstvoorwerpen, tegels en zelfs industriële materialen. Pottenbakken daarentegen richt zich specifiek op het maken van potten en gebruiksvoorwerpen.
- Technieken: Pottenbakken wordt vaak geassocieerd met de draaischijf, terwijl keramiek een breder scala aan technieken omvat, zoals handvormen, giettechnieken en sculpturaal werk.
- Doel: Pottenbakken richt zich meestal op functionele en symmetrische objecten, terwijl keramiek net zo goed puur decoratief of artistiek kan zijn.
Wanneer gebruik je welke term?
Het gebruik van de termen hangt vaak af van de context. Een pottenbakker maakt gebruiksvoorwerpen en werkt doorgaans op een draaischijf. Iemand die zich bezighoudt met keramiek kan alles maken, van beeldhouwwerken tot industrieel aardewerk. Toch is het belangrijk om te onthouden dat alle pottenbakkers keramisten zijn, maar niet alle keramisten pottenbakkers.
Het begrijpen van het verschil tussen keramiek en pottenbakken kan je helpen een beter beeld te krijgen van wat er allemaal mogelijk is in de wereld van klei. Als je bijvoorbeeld een workshop wilt volgen, is het handig om te weten of je specifiek wilt leren pottenbakken of dat je geïnteresseerd bent in bredere keramische technieken zoals beeldhouwen in keramiek of gietmallen maken en gebruiken.
Keramiek en pottenbakken zijn nauw met elkaar verbonden, maar niet hetzelfde. Keramiek is de brede term die het gehele proces van het maken, bakken en afwerken van klei-objecten omvat, terwijl pottenbakken zich specifiek richt op het draaien op de pottenbakkersschijf en maken van functionele objecten. Beide disciplines bieden een unieke combinatie van ambacht, techniek en artistieke expressie.
Welke vorm je ook kiest, het werken met klei is een creatief proces dat zowel ontspannend als uitdagend kan zijn. Dus of je nu een beginnende pottenbakker bent of je wilt verdiepen in de andere mogelijkheden van keramiek, er is altijd iets nieuws te leren in de wereld van pottenbakken, klei en keramiek! Duik je met ons mee in de klei? Bekijk hier ons aanbod online cursussen.
